Over de hele wereld zijn mensen uit kerken en andere religies verplaatst om actie te ondernemen voor een effectief en rechtvaardig klimaatbeleid, onder koppen als Act now for climate justice, We have faith, Geloof brengen in de klimaatbesprekingen, Geht doch in Duitsland en maak van 2015 het jaar van hoop hier in Nederland. Trouwens letterlijk verplaatst, omdat deze acties steeds meer de vorm aannemen van bedevaarten, te voet of met de fiets.
Deze 'religieuze beweging' lijkt groter en breder dan in het verleden en trekt meer aandacht. Nog meer na de aanslagen in Parijs. Waar is dit allemaal begonnen? En wat betekent dat? Is dit het werk van de Geest, zoals we het graag noemen?
Al deze bedevaarten genereren veel enthousiasme. Honderden mensen namen deel aan de Klimaatloop in Nederland, georganiseerd door een brede coalitie van kerken rond de Nederlandse Raad van Kerken en een aantal aangesloten geloofsorganisaties, waaronder Cordaid. Deelnemers zien de bedevaart als een nieuwe, positieve manier om hun engagement voor een goed klimaat en klimaatbeleid over te brengen. De Klimaat pelgrimstocht heeft ook mensen aangetrokken die eerder minder bezig waren met klimaatkwesties, maar die vooral van wandelen hielden en door deel te nemen zich meer bewust werden van de urgentie om klimaatverandering aan te pakken. Er doen ook mensen mee die (niet langer) zo'n grote band hebben met de kerken, maar de extreem positieve rol erkennen die kerken spelen. Sommigen zien deze gebeurtenissen zelfs als een andere manier om geloof te oefenen.
Het is verleidelijk om deze beweging toe te schrijven aan Paus Franciscus en zijn Laudato si encycliek. Deze pauselijke brief heeft ongetwijfeld mensen gemobiliseerd. Dat geldt ook voor de Bedevaart van Gerechtigheid en Vrede, die de Wereldraad van Kerken organiseerde en mensen vroeg om deel te nemen aan 2013. Tegelijkertijd zijn de encycliek en de bedevaart een teken dat de religieuze en religieuze aandacht voor duurzaamheid en klimaatverandering toeneemt.
Er is meer aan de hand dan op het eerste gezicht lijkt. Dat blijkt uit het feit dat de beweging ook letterlijk groeit buiten religieuze kringen, zoals de Urgenda Climate Miles en de Climate March, waaraan verschillende milieuorganisaties deelnemen. Op dit punt is klimaatverandering een onbetwistbaar wetenschappelijk feit geworden. We worden inderdaad voortdurend geconfronteerd met steeds frequentere en alarmerende berichten over superstormen, ernstige overstromingen en extreme droogte. Meer en meer koppelen mensen dit aan een weggelopen wereldwijde economie die meer wordt gekenmerkt door 'iedereen voor zichzelf' dan 'God voor ons allemaal'. Het is een economie die ons met allerlei crises belast, van de wereldwijde financiële crisis van 2008 tot de crisis in de eurozone in de afgelopen jaren. De oppositie hiertegen neemt toe en dat is een deel van de reden voor de groeiende bezorgdheid over klimaatverandering. Het heeft ook geholpen dat de VN-millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling voor armoedebestrijding en ontwikkeling in 2015 zijn vervangen door de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling, waarin naast armoedebestrijding en ontwikkeling een belangrijke rol spelen in de stabiliteit en klimaatverandering.
Maakt dat de religieuze beweging slechts een herhaling en kopie van de beweging elders in de samenleving? Het lijkt soms bijna op die manier, wanneer het op dezelfde alarmerende toon over klimaatverandering spreekt als vaak wordt gehoord in de milieubeweging, die de slogan Act nu voor klimaatrechtvaardigheid tot op zekere hoogte oproept. Op andere momenten lijkt de religieuze beweging zichzelf zelfs als de voorhoede te zien, wanneer zij beweert dat "geloof in de klimaatonderhandelingen brengen" nodig is om een moreel kompas voor de klimaatonderhandelingen tot stand te brengen.
Maar er is ook een andere kant aan het verhaal. Dat wordt duidelijk als we Act nu voor klimaatrechtvaardigheid koppelen aan We hebben vertrouwen. Het is precies deze link die duidelijk maakt dat Act nu niet zozeer betekent dat de tijd opraakt, maar dat elke stap - letterlijk en figuurlijk - ertoe doet. Of, om het anders te zeggen, het is nooit te laat en niemand is ooit te onbelangrijk om een betekenisvol, positief verschil te maken. Het bestrijden van klimaatverandering is geen kwestie van het opstellen van een masterplan dat eerst door regeringsleiders moet worden ontworpen en vervolgens door ons moet worden uitgevoerd, voordat het te laat is. Het is een kwestie van iedereen die herhaaldelijk bijdragen levert, via alle lagen van de samenleving, van onze buurman tot regeringsleiders en CEO's. Stappen die door één worden genomen, zelfs als ze klein zijn, kunnen anderen inspireren om verder te gaan. Geleidelijk zal dit leiden tot een klimaat van versterkt wederzijds vertrouwen en een beweging die vertrouwen wekt.
Zal dit ons helpen het klimaat te redden? Voordat het te laat is? Niemand kan dat garanderen. Maar de klimaatbedevaart, die is opgezet als een estafette, drukt het idee uit dat we niet allemaal zelf het klimaat hoeven te redden, en dat kunnen we ook niet, maar dat een van ons verder kan gaan waar een ander was gebleven. Inderdaad, de essentie van We have faith is de overtuiging dat we positief verrast kunnen worden - verrast door dit vertrouwenwekkende proces, door er deel van uit te maken terwijl het zich ontvouwt, en verrast door elkaar. Het punt is niet dat we het klimaat moeten kunnen redden. Het punt is dat we bereid moeten zijn om onze rol te spelen in een beweging die hoopt en vertrouwt dat dit zal gebeuren. We hoeven het klimaat niet te redden; we moeten gewoon actief deelnemen aan het proces. Dan zullen we getuige zijn van echte verandering. Dat zal duidelijk zijn als we, uit alle lagen van de samenleving, toch het klimaat redden, zelfs als Paris 2015 er uiteindelijk niet in slaagt om te bereiken wat we allemaal willen. Dit is de hoop en het zelfvertrouwen van de Klimaatbedevaart. Laten we met deze twee dingen in gedachten Parijs dus niet te snel beoordelen als het mislukt. Al was het maar om te voorkomen dat we in de handen van "de oppositie" zouden spelen, zoals Tom Athanasiou van EcoEquity onlangs ook betoogde in zijn krachtige artikel "Parijs: het einde van het begin" - in tegenstelling tot "het begin van het einde".
Christiaan Hogenhuis
Oikos Foundation en coördinator van de Klimaatloop: kerken op weg naar een rechtvaardig klimaatbeleid
www.stichtingoikos.nl / www.klimaatloop.nl