Overgang naar een koolstofarme en duurzame economie op basis van toegankelijke en betaalbare duurzame energie voor iedereen is een belangrijke pijler om de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs te bereiken. De vereiste veranderingen in onze samenlevingen en economieën zijn ingrijpend, dus hoe kunnen we zorgen voor een rechtvaardige overgang voor iedereen, waar niemand achterblijft en planetaire grenzen worden gerespecteerd?
In het hart van de Overeenkomst van Parijs ligt het doel om de wereldwijde temperatuurstijging ver onder 2C te houden en tegelijkertijd inspanningen te leveren om de 1.5C gradengrens niet te overschrijden. Dit is wat Fiji en de eilanden in de Stille Oceaan ons allemaal op COP23 hebben herinnerd. “1.5C om in leven te blijven”, Zoals de slogan luidt. Het is van het grootste belang dat alle landen hun beloften om hun CO2-uitstoot te verminderen, opvoeren, rekening houdend met verschillende verantwoordelijkheden en capaciteiten. De urgentie om de klimaatactie te vergroten kan niet langer worden uitgesloten. Het vereist een verandering in de structurele pijlers van ons huidige systeem dat onvermijdelijk de mensheid dooft naar catastrofale gevolgen.
Klimaatverandering kan niet afzonderlijk worden aangepakt. De energiesector als geheel draagt bij aan een derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen (BKG) en het behoeft geen betoog dat het een diepe en radicale transformatie nodig heeft. Maar als we het hebben over de transformatie van de energiesector, betekent dit niet noodzakelijkerwijs dat alleen het gebruik van fossiele brandstoffen wordt gestopt en hernieuwbare energiebronnen worden geïntroduceerd. In plaats daarvan is het een veel complexer debat dat vanaf het begin holistisch moet worden aangepakt. De manier waarop de energiesector momenteel functioneert, houdt ook mensen in armoede vanwege hun bestuurs- en financieringsstructuren, waardoor inherent alle fundamentele mensenrechten worden geschonden, van het recht op voedsel en water op toegang tot elektriciteit en schoon koken, en uiteindelijk de kloof van ongelijkheden.
Met dit in gedachten hielden we met Misereor, de Friedrich Ebert Stiftung, PAIRVI en Coastal Development Partnership een nevenevenement op COP23 in Bonn om de uitdagingen en kansen van zo'n rechtvaardige overgang te verbeelden, door met verhalen van mensen die centraal staan in de transformatie die nodig is, met name werknemers en arme gemeenschappen. Daarom hebben we geprobeerd de essentiële ingrediënten te identificeren van een rechtvaardig overgangsrecept dat moet worden ingebed in alle klimaatacties.
Vaak raken we in onze beleidswerkzaamheden in de val van het gebruik van modewoorden en nemen we afstand van onze oorspronkelijke betekenis. Ik geloof dat dit het geval is voor alleen transitie. Wat betekent het eigenlijk? Zoals Rhoda Boateng van het Afrikaanse kantoor van de International Trade Union Confederation (ITUC) ons eraan herinnerde: "Rechtstreekse overgang betekent in wezen het plaatsen van de sociale dimensie in het klimaat- en milieuoverleg: dat is rekening houden met de zorgen van werknemers die vaak keer de meest kwetsbare, terwijl we op weg zijn naar een koolstofarme economie ”. Werknemers moeten bijvoorbeeld niet worden geconfronteerd met de keuze om te werken of het milieu te vernietigen. Integendeel, er moet een duidelijke planning worden opgesteld en richtlijnen worden opgesteld, ondersteund door krachtig beleid, en heel belangrijk moet worden gezorgd voor voldoende openbare investeringen. Dit alles moet gebaseerd zijn op een grondige sociale dialoog met uitgebreide vergoedings- of sociale beschermingsregelingen voor gepensioneerde werknemers en opleidingen in nieuwe sectoren, zoals in de hernieuwbare energie.
Een ander belangrijk element is volgens mij dat een rechtvaardig overgangsrecept een ander en kritisch pad moet volgen. Transformaties zijn als zodanig niet innovatief als ze een business-as-usual-aanpak volgen. Het ontbreekt vaak aan initiatieven met een sterke en profetische visie, en dit voorkomt dat de sociale transformatie plaatsvindt. Voor Soumya Dutta, een al lang bestaande activist voor klimaatrechtvaardigheid in India, "is de visie van de transitie die wij nastreven een energiesysteem gedecentraliseerd, eigendom van en gecontroleerd door de gemeenschap, en die zorgen voor universele toegang". De huidige energiesystemen zijn sterk gecommodificeerd en exclusief, voornamelijk in handen van grote bedrijven, maar we hebben de mogelijkheid om op weg te gaan naar eerlijkere en rechtvaardigere systemen. We moeten beleidsmakers blijven uitdagen die sterk worden beïnvloed door bedrijfsbelangen, en zoals herhaald door Soumya, we moeten ruimte bieden aan door de gemeenschap geleide alternatieven om op een billijke manier te gedijen en te dupliceren.
Maar zoals in alle recepten, zijn er ingrediënten die tegelijkertijd essentieel en problematisch zijn, en voor de juiste overgangszaak is het overheidsfinanciën. Ik voelde woede toen ik luisterde naar S. Jahangir Hasan Masum, van Coastal Development Partnership, die verklaarde dat in Bangladesh en in het algemeen in Azië nog steeds grote investeringen zijn gedaan voor veel kolengestookte energiecentrales, geleverd door landen als China, Indonesië en Japan en dat geld stroomt door de zogenaamde "zuid-zuid samenwerking". Als we echt serieus willen zijn over de bescherming van de meest kwetsbare gemeenschappen tegen de gevolgen van klimaatverandering, moeten regeringen en multilaterale ontwikkelingsbanken zorgen voor een rechtvaardige en openbare financiering die gericht is op de resultaten, op principes van billijkheid en transparantie en niet op louter boekhoudregels.
Hoewel het duidelijk is dat koolstofvrij maken van vitaal belang is, rechtvaardigen regeringen in ontwikkelingslanden hun acties achter het recht op ontwikkeling. Is het recht op lucht en gezondheid nog niet ook onderdeel van duurzame ontwikkeling? Gerry Arances van het Centre for Energy, Ecology and Development in de Filippijnen, legde de paradox uit: wanneer een land 25000 gigawatt potentieel voor hernieuwbare energie heeft, maar dat in 2016 40.93 miljoen ton CO2-uitstoot heeft uitgestoten door kolenverbruik, is het duidelijk dat de overheid reageren niet op de behoeften van de mensen. "We weten niet wat er zal gebeuren als de 1.5C-temperatuurdrempel wordt overschreden, daarom is het een kwestie van leven en dood en moet overgang alleen geen visie zijn, maar een dringende reactie op klimaatverandering".
Het juiste overgangsrecept is tenslotte niet eenvoudig, maar als alle juiste ingrediënten zijn opgenomen, gelijkmatig gemengd en gemengd, ben ik ervan overtuigd dat het resultaat echt transformerend kan zijn. Een systeem dat een energiesysteem kan bedenken dat de toegang verhoogt en de kosten verlaagt, dat is afgestemd op de interesses en ontwikkelingsbehoeften van mensen en dat ecologische grenzen erkent. Als actoren van het maatschappelijk middenveld moeten we ervoor zorgen dat zo'n rechtvaardige overgang multidimensionaal, holistisch en lokaal is, aangedreven door principes van solidariteit, sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid. Alleen door een co-creatief en inclusief proces kunnen we een economie ontwerpen waar de planeet en de mensen voorop staan.
