De internationale klimaatonderhandelingen van dit jaar (ook wel COP 26 genoemd) zijn door velen bekritiseerd als de meest exclusieve en ontoegankelijke onderhandelingen ooit. Veel stemmen, waaronder die van jongeren, lokale vrouwen, inheemse volkeren en kwetsbare gemeenschappen, zijn ongehoord gebleven. Als gevolg hiervan zijn de uitkomsten van COP 26 “weerspiegelen het gebrek aan eerlijke toegang en participatie van veel maatschappelijke organisaties, vooral uit het Zuiden, wiens rol als waarnemer (in deze internationale processen) essentieel is voor klimaatrechtvaardigheid in hun regio's'.
In deze blogpost deelt Ndivile Mokoena haar visie en gedachten over het belang om lokale vrouwen en hun gemeenschappen centraal te stellen in de strijd tegen klimaatverandering en reflecteert ze op wat dit betekent voor nationale en internationale klimaatgovernance en besluitvorming. Ndivile is een Zuid-Afrikaanse klimaatactivist en feministe die campagne voert voor genderrechtvaardigheid in klimaatbeleid. Ze werkt met GeslachtCC Zuidelijk Afrika als projectcoördinator.
Verbinden van vrouwenrechten, gendergelijkheid en klimaatrechtvaardigheid
Gender moet een centrale overweging zijn in de context van klimaatverandering vanwege de langdurige sociale en genderongelijkheid. Door deze ongelijkheden worden vrouwen vaak onevenredig zwaar getroffen door klimaatverandering en de gevolgen daarvan. Vrouwen lopen bijvoorbeeld vaak grotere risico's en grotere lasten door de gevolgen van klimaatverandering in situaties van armoede, en de meerderheid van de armen in de wereld zijn vrouwen. Bovendien is de strijd tegen klimaatverandering niet alleen een strijd om onze planeet leefbaar te houden. Voor veel vrouwen kan klimaatverandering een directe oorzaak van geweld zijn. In periodes van langdurige droogte maken vrouwen en meisjes bijvoorbeeld vaker en langer reizen om aan voedsel en water te komen, wat hen kwetsbaar maakt voor gendergerelateerd geweld. Uit onderzoek blijkt dat meisjes die meer tijd besteden aan het halen van water, minder dagen naar school gaan en zelfs voortijdig afhaken.
Toch spelen vrouwen een cruciale rol bij het reageren op klimaatverandering vanwege hun lokale kennis en leiderschap, bijvoorbeeld in duurzaam beheer van hulpbronnen en/of in het leiden van duurzame praktijken op huishoudelijk en gemeenschapsniveau. Hun unieke kennis en vaardigheden kunnen helpen om de reactie op klimaatverandering effectiever en duurzamer te maken. De ongelijke deelname van vrouwen aan besluitvormingsprocessen en arbeidsmarkten vergroot echter de ongelijkheden en verhindert vaak dat vrouwen volledig bijdragen aan klimaatgerelateerde planning, beleidsvorming en uitvoering.
In Zuid-Afrika, waar ik vandaan kom, stelt klimaatverandering veel uitdagingen voor de landbouw, aangezien het de hoeksteen is van de meeste arme gemeenschappen. Droogte is een groot probleem voor kleinschalige boeren omdat het de grond moeilijk te bewerken maakt, wat resulteert in een aanzienlijk verminderde oogst. Lokale boerinnen kunnen een cruciale rol spelen bij de bevordering van klimaatbestendige landbouwpraktijken als ze voldoende empowerment hebben. Er lijkt echter geen politieke wil te zijn van de autoriteiten om kleinschalige boeren, met name vrouwen, te helpen. Dit wordt nog verergerd door hebzucht en corruptie binnen het systeem.
Bij GenderCC Southern Africa trainen we lokale boerinnen in agro-ecologie en permacultuurlandbouw om de uitdagingen van grillige weersomstandigheden en de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te bieden. Dit levert hen unieke kennis en vaardigheden op die kunnen helpen om de reactie op klimaatverandering effectiever en duurzamer te maken. Het helpt hen ook om meer gerespecteerd te worden en een kans te krijgen in de huidige door mannen gedomineerde posities. Gemeenschappen, waaronder vrouwen, hebben vaak geen controle over hun eigen energiesystemen en over andere natuurlijke hulpbronnen.
Zo zijn we bij GenderCC Southern Africa bijvoorbeeld gestart met een train-the-trainer-programma over hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. We identificeerden Champions uit gemeenschapsprojecten die getraind moesten worden in het gebruik van kleinschalige duurzame energieproducten. Op hun beurt hebben ze andere geïnteresseerde partijen op gemeenschapsniveau opgeleid om ondernemers te worden die hun eigen lokale hubs/coöperaties/bedrijven voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie zullen runnen waar gemeenschappen een breed scala aan producten kunnen kopen en technische ondersteuning kunnen krijgen.
Deze trainingen voorzagen de Champions van 'groene vaardigheden' in combinatie met belangrijke zakelijke vaardigheden en omvatten alternatieve energiebronnen (inclusief hernieuwbare energieproducten en wonderzakken voor het vasthouden van temperaturen gemaakt van herbruikbare materialen). Het primaire doel van de democratie op het gebied van energie en hulpbronnen zou moeten zijn dat gemeenschappen, met name vrouwen, in staat worden gesteld om beslissingen te nemen over het gebruik van lokale hulpbronnen en de beste manier om in hun behoeften te voorzien. Deze transitie moet een uitdaging vormen voor de arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen, die vrouwen in vaak laagbetaalde, onzekere en informele levensonderhoud- en dienstverlenende sectoren plaatst. Het moet het hele begrip arbeid opnieuw onder de loep nemen, zodat onbetaalde zorg en huishoudelijk werk, dat meestal door vrouwen wordt gedaan, wordt gewaardeerd, erkend, verminderd en herverdeeld. Deze reproductieve activiteiten vormen de onzichtbare ruggengraat van welzijn en rijkdom voor elke samenleving. Deze onzichtbaarheid berooft vrouwen van de vaardigheden en capaciteit om deel te nemen aan de economie die verder gaat dan huishoudelijke verantwoordelijkheden.
Nationale en lokale overheden staan nu al voor de uitdagende taak om klimaatverandering te mainstreamen in alle relevante sectoren - van huisvesting en energie tot transport en afval. De vereiste om een gendergevoelige benadering te integreren (dwz ervoor zorgen dat gendernormen, rollen en ongelijkheden in aanmerking worden genomen en dat er actie wordt ondernomen om ze uit te roeien en historische gendervooroordelen en androcentrisme te overwinnen) lijkt misschien ontmoedigend. Het integreren van gender in de klimaatveranderingsagenda is een zeer complex, lang en afwikkelend proces, dat sterk wordt beïnvloed door de context, politiek en verschillende belanghebbenden in elk land. Zelfs binnen elk land is de context van elke regio anders en als gevolg daarvan is het vaak moeilijk om tot een universele aanpak te komen die universeel kan worden toegepast.
Maar net zoals klimaatverandering niet genderneutraal is, is aangetoond dat klimaatreacties effectiever en rechtvaardiger zijn wanneer sociale dimensies zoals gender worden aangepakt. Daarom moet klimaatbeleid aansluiten op klimaat, ontwikkeling en gender. Het is erg belangrijk om nauw samen te werken met vrouwen aan de basis en hun gemeenschappen om ervoor te zorgen dat dit werk effectief en efficiënt wordt gedaan (bottom-up-benadering) om op alle niveaus, lokaal en nationaal te werken, en om ervoor te zorgen dat de ervaringen van vrouwen aan de basis worden opgenomen in en aangepakt in nationale en internationale processen. Op de lange termijn is transformatieve verandering nodig op het gebied van genderrechtvaardigheid en klimaatrechtvaardigheid.
Wat betekent dit voor genderrechtvaardigheid in nationale en internationale klimaatprocessen en -onderhandelingen? Enkele aanbevelingen:
🔹 De volledige deelname van vrouwen op alle niveaus van milieu- en klimaatgovernance is van cruciaal belang. Vrouwen en meisjes zijn momenteel ondervertegenwoordigd in de besluitvorming en in leidinggevende posities op het gebied van klimaat. Dit moet worden verhoogd in alle klimaat- en milieugovernance en in sectoren die relevant zijn voor de overgang naar een inclusieve, circulaire en regeneratieve groene economie.
🔹 Gendergelijkheid moet worden geïntegreerd in de nationale plannen van landen om de nationale emissies te verminderen en zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Ze moeten een rechtvaardige en rechtvaardige transitie voor iedereen creëren en ervoor zorgen dat klimaatoplossingen gender-rechtvaardig zijn en inclusief inheemse volkeren en lokale gemeenschappen, hun kennis en praktijken.
🔹Voor rechtvaardige klimaatoplossingen moeten ook intersectiebenaderingen worden geïntegreerd in elke fase van ontwikkeling, implementatie en monitoring van klimaatbeleid, -plannen en -oplossingen. In onze diep ongelijke samenlevingen interageert gender met seksualiteit, ras, nationale afkomst, leeftijd, klasse, handicap en andere identiteiten om de toegang van mensen tot macht en hulpbronnen te vormen, waardoor sommigen onevenredig worden getroffen door en kwetsbaar zijn voor klimaatverstoring. In elke fase moet een intersectionele genderlens worden geïntegreerd en de retoriek moet overeenkomen met de realiteit.
🔹 Het waarborgen van genderrechtvaardigheid in nationale en internationale klimaatprocessen vereist adequate financiering. Hoewel de toegenomen discussie over gendergelijkheid warm wordt ontvangen, willen we tastbare resultaten zien, en dit vereist financiering om de retoriek te evenaren.
🔹 Klimaatacties moeten een gendervriendelijke energiedemocratie bevorderen en ons weghalen van top-down, marktgebaseerde benaderingen voor energieproductie, -distributie en controle over natuurlijke hulpbronnen en naar een zorgeconomie. De wereld moet loskomen van fossiele brandstoffen en onveilige energiesystemen.
🔹 Er is behoefte aan een genderresponsieve, op ecosystemen gebaseerde en gemeenschapsgestuurde benadering van aanpassing aan en veerkracht aan de klimaatverandering. Dit zal ons in staat stellen om valse oplossingen voor klimaatverandering te herstructureren die zijn teweeggebracht door bedrijven die projecten groenwassen die landroof, genetisch gemodificeerd voedsel, monocropping en zware chemicaliën in de geïndustrialiseerde landbouw tot stand brengen, in tegenstelling tot maatregelen voor het herstel van ecosystemen door de lokale gemeenschap.
🔹 Wereldleiders worden aangemoedigd om genderrechtvaardig klimaatbeleid te voeren dat zich richt op de economische voordelen van klimaatactie, met een sterke nadruk op het scheppen van banen. Covid-19 heeft de noodzaak benadrukt van echte, transformerende verandering in de manier waarop we denken over economisch beleid in binnen- en buitenland. Deze transformatie moet gecentreerd zijn rond zorgwerk en hulpbronnen, investeren in onbetaald zorgwerk en sociale bescherming en de bijdragen van vrouwen en meisjes daarin erkennen.
Meer lezen over het werk van Ndivile met GenderCC Southern Africa? Bekijk deze link: https://www.gendercc.org.za/
Omslagfoto tegoed: OXFAM (CC BY-NC-ND 2.0)