Erika González, co-regisseerde de documentaire De illusie van overvloed. De film toont de strijd en vastberadenheid van drie vrouwelijke mensenrechten- en milieuverdedigers uit Brazilië, Honduras en Peru. CIDSE interviewde Erika om erachter te komen wat haar motiveerde om dit onderzoek in Latijns-Amerika uit te voeren en deze documentaire te maken.
Waarom heb je ervoor gekozen om de strijd tegen bedrijfsbelangen te benaderen door de lens van vrouwelijke verdedigers van mensenrechten en milieurechten?
“Allereerst kom ik uit Latijns-Amerika, een continent met veel contrasten. We zijn erg rijk aan natuurlijke hulpbronnen, maar tegelijkertijd leven we op een plek waar we honger, corruptie en ellende hebben. We vragen ons af waarom we deze situatie niet kunnen verlaten. Ik maak deze film met Matthieu Lietaert (co-regisseur) en we werden allebei getriggerd door het boek “The open veins of Latin America” van Eduardo Galeano. Want 50 jaar na de publicatie van dit boek, dat spreekt over meer dan 500 jaar kolonisatie, vroegen we ons af waarom de situatie na zo'n lange tijd niet veranderd was. We leven nog steeds in hetzelfde patroon: we blijven onze natuurlijke hulpbronnen geven voor de zogenaamde “ontwikkeling van anderen”.
Toen ik in Brussel aan het werk was om de betrekkingen tussen de Europese Unie en Latijns-Amerika te volgen, zag ik veel landverdedigers langs onze kantoren komen en praten over de impact van deze relaties op mens en milieu in Latijns-Amerika. Dit inspireerde ons om landverdedigers als hoofdrolspelers te hebben, omdat zij de mensen zijn die de hoogste prijs betalen. Ze zetten hun leven op het spel om hun land te verdedigen, dat vaak hun huis, het milieu en, in het algemeen, de eerbiediging van de mensenrechten vertegenwoordigt. Matthieu deed wat onderzoek. Hij ging naar verschillende landen. We verzamelden getuigenissen van vrouwen uit Bolivia, Ecuador, Colombia en natuurlijk uit de landen die we uiteindelijk besloten op te nemen in de documentaire. Ik ben een feministe, dus voor mij is het erg belangrijk om vrouwen een stem te geven, in elk aspect van onze samenleving, wat we besloten ook te doen in deze documentaire. Maxima (Peru), Carolina (Brazilië) en Berta (Honduras) zullen de hoofdrolspelers zijn van “De illusie van overvloed'.
Wat kunnen we leren van de strijd van mensenrechten- en milieurechtenverdedigers in Latijns-Amerika door de documentaire te bekijken?
“Hoewel onze film zich afspeelt in Latijns-Amerika, zal het publiek begrijpen dat we een mondiaal probleem ervaren en dat een van de grondoorzaken van de klimaatcrisis ons economische model is dat gebaseerd is op extractivisme. In onze documentaire willen we de casussen van Maxima, Carolina en Berta laten zien omdat ze op dezelfde patronen reageren. De 'vijanden', in deze gevallen de multinationale ondernemingen, ontstaan en verdelen gemeenschappen; ze stappen desnoods met een leger advocaten naar de rechtbank en, als de strijd erg groot is, staan ze klaar om te moorden. Met onze film willen we dit allemaal laten zien en willen we dat het publiek begrijpt dat we voor Peru, Honduras en Brazilië hebben gekozen, maar dat alle landverdedigers wereldwijd dezelfde situatie ervaren. We willen laten zien dat er een systemische manier is waarop multinationals handelen.”
Waarom vind je het als vrouwelijke filmmaker belangrijk om deze verhalen te vertellen en erover na te denken?
“Een heel belangrijk en inspirerend ding is de overtuiging van deze drie vrouwen. Ze zijn bang, maar hun angst is niet genoeg om ze stil te houden. Ze blijven vechten en globaliseren hun strijd. We willen in de film laten zien dat alles met elkaar verbonden is. Als het probleem mondiaal is, moeten de oplossingen ook mondiaal zijn. Iets dat ook niet duidelijk in de film te zien is, maar dat we in de debatten willen laten zien, is de steun van organisaties als CIDSE. We worden gefinancierd door 20 NGO's en organisaties in heel Europa. Ze spelen een sleutelrol bij het ondersteunen van lokale organisaties die verdedigers ondersteunen.”
Op basis van wat je in je werk hebt gezien, heeft bedrijfsmisbruik een gedifferentieerde impact op vrouwen in Latijns-Amerika? En zo ja, op welke manieren?
“Ja, we hebben dit gezien tijdens het filmen en praten met landverdedigers in Latijns-Amerika. Historisch gezien bezitten vrouwelijke verdedigers geen land. Vrouwen bezitten minder dan 20% van 's werelds land, wat verbijsterend is gezien het feit dat ze de helft van de wereldbevolking uitmaken.
Ten tweede moeten ze een strijd op twee fronten voeren: de publieke strijd om hun land, water en onze planeet te beschermen; en de vaak onzichtbare strijd om het spreekrecht binnen hun gemeenschappen en families te verdedigen. Bij deze strijd zijn dus zowel de publieke als de private sfeer betrokken. In Latijns-Amerika leven we nog steeds in een zeer patriarchaal systeem. Vrouwen moeten thuis blijven om voor het huishouden te zorgen.
Een ander schokkend effect dat we vonden, was de seksuele uitbuiting en prostitutie. Er zijn criminele netwerken die vrouwen en meisjes lokken met valse beloften van werk in de mijnbouwbedrijven. Vrouwen en meisjes zitten opgesloten in kampen of nabijgelegen steden waar ze worden uitgebuit om "amusementsdiensten te bieden aan arbeiders". Het is een probleem dat we vooral in Peru en Brazilië ontdekten, maar het is overal aanwezig in Latijns-Amerika waar mijnbouw- en extractivistische projecten zijn.
Vrouwelijke verdedigers van het milieu en hun toespraken zijn infantiel. Zo vertelt ze in het geval van Bertita dat ze vaak werd bespot op sociale media en gekleineerd vanwege haar fysieke verschijning. Mensen zouden ook zeggen dat ze getraumatiseerd was omdat haar moeder werd vermoord toen ze nog een kind was. In het geval van Carolina werd ze tijdens bedrijfsbijeenkomsten van de Braziliaanse multinational Vale vaak infantiliseerd en ook in diskrediet gebracht. Mensen behandelen vrouwen niet als volwassenen, alleen omdat we vrouwen zijn.
Een ander onderwerp dat over de hele wereld veel wordt besproken en waar we het vaak over hebben in Latijns-Amerika, is het ecofeminisme. Het gaat over de relatie tussen de manier waarop mannen Moeder Aarde exploiteren, die ze uitbuiten en vernietigen, en de manier waarop mannen het vrouwenlichaam uitbuiten. Carolina is bijvoorbeeld misbruikt en ze vertelt hoe de lichamen van vrouwen zijn als het gebied waar ze woont. Net als het land worden ze al zoveel jaren uitgebuit.'
Wordt het leiderschap van vrouwen in de strijd tegen bedrijven ooit afgewezen door mannen uit hun gemeenschap? Wat zijn de manieren om dit te voorkomen of te verhelpen?
“Ik denk dat vrouwen twee keer zo hard moeten vechten om geloofwaardig te zijn. Ze moeten meer vechten dan alleen een man om gehoord te worden in hun gemeenschap. Ik denk dat dit een vraag is voor de hoofdrolspelers, maar ik geloof dat de enige oplossing die we hebben is om de strijd voort te zetten. Alle vrouwen die we in de film portretteren, lijden onder geweld; geweld is overal. We kunnen zien dat het extreem gevaarlijk voor hen is. Ze riskeren hun leven, maar de moed die we hebben gezien is zeer inspirerend”.
Wat is er, op basis van je observaties en lessen tijdens het maken van deze film, nodig om een vrouwelijke mensenrechten- en milieuverdediger te zijn in deze uitdagende tijden? Wat inspireerde je het meest?
“De hoge prijs die moet worden betaald, is erg moeilijk. Dit wilden we in de documentaire laten zien: wat het betekent om een vrouwelijke landverdediger te zijn. In de film zagen we ook dat het iets is dat je niet echt beslist, maar dat je 'wordt' omdat de situatie zo extreem, zo gewelddadig, zo belangrijk is. Op een dag moeten ze deze problemen het hoofd bieden, maar dit is extreem gevaarlijk. We wilden laten zien dat zelfs als er angst is, deze kan worden overwonnen. Angst is als een motor, het is als een motivatie om te bewegen en te vechten. Ook was de waardigheid die deze vrouwen hebben zeer inspirerend voor ons. In het geval van Maxima bijvoorbeeld kreeg ze, nadat ze haar zaak voor de rechtbank had gewonnen, een brief van de corporatie die haar land wilde kopen. Ze weigerde, ook al boden ze haar $ 300,000 aan. Dit is een enorm bedrag dat gebruikt had kunnen worden om de studies van haar kleinkinderen te betalen, maar ze is volledig overtuigd van de noodzaak om het land te beschermen. Maxima wil niet anders leven.
Ik voel me diep geïnspireerd door de overtuiging van de noodzaak om de natuurlijke hulpbronnen, de waardigheid en vooral de moed te beschermen die deze drie vrouwen delen. Ze krijgen vaak bedreigingen. Zo werd Bertita een paar jaar geleden aangevallen. Carolina leeft onder bedreigingen. Maxima heeft een of twee maanden geleden een ongeluk gehad toen ze op weg was naar de rechtbank voor een gesprek met advocaten. Haar familie denkt dat de enige mensen die wisten dat ze haar dorp verliet om een vergadering in de rechtbank te houden, het bedrijf was. Ze is in gevaar, de drie zijn in gevaar.
Ondanks een zeer onevenwichtig spel, delen deze drie vrouwen een gemeenschappelijk doel: ze leiden de hedendaagse strijd tegen moderne zakelijke veroveraars. Terwijl overheden en bedrijven verstrikt zijn in een wereldwijde race om de goedkoopste grondstoffen, vertellen Bertha, Carolina en Maxima ons een verhaal van onvermoeibare moed: hoe blijf je vechten om de natuur te beschermen als je leven op het spel staat? Wanneer politierepressie, intimidatie door bedrijven, verwondingen of zelfs doodsbedreigingen deel uitmaken van je dagelijkse routine?”
Over Erika González
Voordat ze begon aan de co-directie van 'The Illusion of Abundance', was Erika González de directeur van een Europees netwerk van NGO's, Grupo Sur, van 2013 tot 2017. Ze leidde de belangenbehartigingsactiviteiten binnen de EU-instellingen, met name op het gebied van mensenrechten met een focus op geweld tegen vrouwen en vrouwenmoord. Grupo Sur werd samen met CIFCA de EU-LAT-netwerk. Erika, een feministe die zich sterk inzet voor vrouwenrechten, is een senior journalist. Ze werkte meer dan 15 jaar als correspondent voor verschillende EU- en Latijns-Amerikaanse media over EU-aangelegenheden.
Foto: De illusie van overvloed.