Fotoomslag: De illusie van overvloed.
De strijd van Carolina de Moura, journalist en activist bij Instituto Cordillera, begon bijna acht jaar geleden in haar regio, Minas Gerais, Brazilië. Haar leven werd, net zoals dat van vele andere mensen, op zijn kop gezet toen in 2015 een giftige mijnafvaldam van het bedrijf Vale SA barstte. Als gevolg hiervan kwamen ongeveer 19 mensen om het leven. Het had ook gevolgen voor de levens van 1.4 miljoen mensen die afhankelijk waren van de visserij en de landbouw in het stroomgebied van de Doce-rivier, dat vervuild was door de 30.2 miljoen kubieke meter afval.
Maar de Mariana-ramp' was niet de enige gebeurtenis die hun leven veranderde. Vier jaar later, in 2019, stortte een andere residuendam, eigendom van Vale SA, in, waardoor er een nieuwe lekkage van giftig slib ontstond in Brumadinho, waarbij 272 doden vielen. Dit was de zoveelste milieumisdaad gepleegd door het bedrijf, en tot op heden moeten veel slachtoffers nog gerechtigheid vinden.
Geconfronteerd met deze tragedie begon Carolina, samen met haar gemeenschap, haar zoektocht naar gerechtigheid en hekelde deze en andere schade veroorzaakt door de winningsactiviteiten die zich in haar stad blijven ontwikkelen. Haar verhaal en strijd hebben al veel plaatsen van politieke discussie over maatschappelijk verantwoord ondernemen bereikt. Door haar deelname aan de documentaire “De illusie van overvloed“, geregisseerd door Matthieu Lietaert en Erika González Ramírez, sluit ze zich aan bij andere verdedigers die vechten voor het respect voor leven en land.
We spraken met Carolina tijdens een van haar recente belangenbehartigingsreizen naar Brussel. Deze keer over haar werk met vrouwen in haar gemeenschap en hoe ze het ecofeminisme in actie brengt in haar strijd.
Wat betekent ecofeminisme voor jou en hoe ben je ermee vertrouwd geraakt?
Ecofeminisme belichaamt voor mij de verdediging van zowel de rechten van vrouwen als de rechten van de aarde en de natuur. Het houdt in dat we opkomen voor onze waardigheid en die van onze kameraden. Uiteindelijk gaat het om het verdedigen van het leven en de natuur. Alles is verbonden.
Een zeer sterke visie die op mijn pad heel logisch was, is om mijnbouw te beschouwen als patriarchaat, dat de ultieme uitdrukking van patriarchale waarden in de wereld vertegenwoordigt. Als we naar het lichaam van Moeder Aarde kijken, is wat de mijnbouwbedrijven doen het uitbuiten, een gat graven en een enorme wond achterlaten in de baarmoeder van Moeder Aarde, vaak zonder toestemming van de gemeenschappen en laat staan van de natuur. Dit is een vorm van extreem geweld tegen het lichaam van Moeder Aarde en tegen de verbinding tussen ons lichaam en de Aarde, ons ‘cuerpo-territorio’.
Er was een bepaald moment waarop ik besefte dat het ecofeminisme bij mij resoneerde. Ik was thuis op het land aan het werk toen ik een explosie hoorde vanaf een nabijgelegen mijnlocatie. Het voelde alsof ik stikte, ik voelde angst en een diepe pijn. Op dat moment begreep ik perfect het geweld dat wordt toegebracht aan het lichaam van Moeder Aarde. Ik voelde sterk het geweld in mijn eigen lichaam, ik voelde de 'cuerpo-territorio'-verbinding.
Hoe zijn u en uw gemeenschap getroffen door de mijnbouwactiviteiten in de buurt van uw huis?
Wij zijn op verschillende manieren getroffen. Onze toegang tot water en land, en ons vermogen om vreedzaam door het bos te wandelen, zijn bijvoorbeeld ernstig beperkt. Het heeft ook invloed op ons geestelijk welzijn, omdat we getuige zijn van de verwoesting van onze omgeving, het verlies van mensenlevens en de aanzienlijke impact op onze gemeenschap, die nu bedekt is met modder en stof. Aan de ene kant hebben we dus geen voedsel en water van goede kwaliteit, en aan de andere kant is er alle onzekerheid die dit met zich meebrengt. Na de tragedie van de instorting van de Mariana-dam en andere tragedies veroorzaakt door mijnbouwbedrijven in mijn omgeving, bestaat er een constante angst dat er nog een tragedie zou kunnen gebeuren.
Ook vrouwelijke verdedigers zijn op een bepaalde manier getroffen, wat volgens mij te maken heeft met het moederschap en de zorg voor hun gezinnen. Door ons verdedigingswerk stellen we onze lichamen ten dienste van de gemeenschap en brengen we onszelf en onze families in gevaar. En dit is ook lastig.
Hoop behouden is een gigantische uitdaging. Ik pleit al bijna twintig jaar voor de bescherming van het milieu, en de situatie blijft verslechteren. We bereiken heel weinig; de overwinningen zijn erg klein. We hebben talloze keren met nederlagen te maken gehad, maar we vieren nog steeds de overwinningen. En zelfs als we een nederlaag leden, deden we wat we moesten doen, we lieten een stempel achter, we mobiliseerden meer mensen. Eén ding is heel duidelijk: er zijn nu veel meer mensen betrokken tegen mijnbouwprojecten in mijn omgeving. Tien of vijftien jaar geleden waren we met z'n tienen.
Kent u in uw eigen omgeving voorbeelden van ecofeministische alternatieven voor het extractivisme?
Ja, er zijn er veel. Ik houd er echt niet van als mensen zeggen: “Je bent tegen mijnbouw, dus hoe wil je de economie ontwikkelen? Wat is de oplossing om banen te genereren?”. Het is wreed om ons te belasten met de verantwoordelijkheid om een economische oplossing voor te stellen binnen deze kapitalistische parameters, die alles vernietigen. Ik heb veel oplossingen om samen met de gemeenschappen te presenteren en te ontwikkelen, maar eerst moeten ze ons in vrede en waardigheid laten leven, met toegang tot water, voedsel en beschutting tegen de kou. We kunnen veel dingen creëren, maar hoe kunnen we een economie ontwikkelen terwijl we geconfronteerd worden met de dreiging van de dood en een tekort aan water? Hoe gaan we energie creëren en steken in de ontwikkeling van de alternatieven als we alle energie die we hebben zo moeten inzetten dat ze ons niet doden? Ik zeg dit om licht te werpen op de vele alternatieven en mogelijkheden die we nu kunnen bedenken en creëren, omdat we met dit alles te maken hebben. Toch hebben we agro-ecologie, geneeskrachtige planten, gemeenschapstoerisme, coöperaties die handwerk produceren, traditioneel voedsel en veel dingen die we in netwerken kunnen doen, om ervaringen uit te wisselen, om producten te creëren.
Ik zeg dit om voor veel alternatieven het licht te werpen op mogelijkheden die we nu zelfs kunnen bedenken en creëren omdat we met dit alles bezig zijn, maar we hebben nog steeds agro-ecologie, geneeskrachtige planten, gemeenschapstoerisme, coöperaties voor de productie van handwerk, traditioneel voedsel en veel dingen die we in netwerk kunnen doen, om ervaringen uit te wisselen, om producten te creëren. We hebben bijvoorbeeld enkele projecten opgezet waarmee vrouwen een inkomen kunnen genereren uit het maken van producten die ze leren maken in trainingsworkshops. Ik denk dus dat er al veel alternatieven zijn, maar dat er geen investeringen en politieke steun voor deze alternatieven zijn. Voor sommigen is het enige economische alternatief dat we hebben de mijnbouw of de landbouwindustrie. Want hoe gaan we ons, zonder investeringen en steun voor alternatieven, ontwikkelen en concurreren met deze gigantische, machtige transnationale bedrijven die hun projecten opleggen en alle alternatieven die er zijn verstikken?
Wat is uw mening over de groene transitie?
We hebben totaal wantrouwen in deze valse oplossingen. Het heeft geen zin om de ene grondstof voor de andere te ruilen en te zeggen dat het nu groen en ecologisch is, omdat het uiteindelijk toch meer grondstoffen en extractivisme vereist. We lijden al onder de gevolgen van deze extractivistische projecten, en nu is er bovendien sprake van een overmatige blootstelling aan de gevolgen van extreme klimaatgebeurtenissen. Ik denk dat er veel leugens en bedrog zijn. Wat moet er nog meer gebeuren voordat mensen besluiten de noodzakelijke veranderingen door te voeren? Aan deze energietransitie die wordt nagestreefd door overheden en bedrijven die met technologieën komen die uiteindelijk ook grondstoffen nodig hebben, hebben wij niets.
Wat heeft het voor zin om een telefoon te hebben en geen water te drinken? Welke levenskwaliteit is dat? Om steeds meer spullen te hebben, maar geen goed water, goed voedsel, goede lucht en toenemende natuurrampen en aantasting van het milieu.