Geloof en klimaatrechtvaardigheid: een collectieve oproep tot actie 

Iets meer dan een maand geleden was de aandacht van de wereld gericht op Bakoe, Azerbeidzjan, vanwege COP29, de VN-conferentie over klimaatverandering. Josianne Gauthier, Secretaris-generaal van CIDSE, blikt terug op de gebeurtenissen en reflecteert op de rol die religieuze organisaties en katholieke actoren hebben gespeeld. 

Voordat ze naar Bakoe reisden, stonden een aantal (maatschappelijke) organisaties voor een essentieel dilemma: zijn we bereid om deel te nemen aan dit klimaatforum op een plek die geassocieerd wordt met grootschalige oliewinning, met historische en nog recente bloedige onderdrukking van de Armeense minderheid, en die bij de openingsceremonie verklaarde dat fossiele brandstoffen een 'geschenk van God' zijn? Deze toch al moeilijke ethische en morele vragen, toegevoegd aan de dringende oproep van de klimaatcrisis, vormen een diepgaande uitdaging. Hoe kunnen we de urgentie van klimaatverandering en het belang om zoveel mogelijk van de ruimte die ons ter beschikking staat in te nemen, verzoenen met de vaak zeer pijnlijke tegenstrijdigheden van dit proces?    

Deze vragen waren (en zijn) des te urgenter en verontrustender voor religieuze organisaties. Velen van ons hebben uiteindelijk de pijnlijke keuze gemaakt om daarheen te reizen, afkomstig uit verschillende geloven, verschillende regio's van de wereld, en hebben verschillende en specifieke en technische kwesties met betrekking tot klimaatonderhandelingen nagestreefd. Deze organisaties vertegenwoordigen vaak de meest kwetsbare gemeenschappen en gemarginaliseerde groepen in hun respectievelijke landen, die geen toegang hebben tot besluitvormingsruimtes en niet in staat zijn om de politieke beslissingen te beïnvloeden die rechtstreeks van invloed zijn op hun leven. Dit zijn de gemeenschappen die momenteel de ergste gevolgen ondervinden van onze collectieve inactiviteit in het licht van de klimaatnoodsituatie en toch het minst hebben gedaan om deze crisis aan te wakkeren.    

Geloofsorganisaties zijn naar COP29 gekomen om getuigenis af te leggen, solidariteit te tonen, advies te geven en besluitvormers en onderhandelaars aan te sporen om de gevolgen van klimaatverandering voor uitgesloten groepen en gemeenschappen te overwegen en met moed, verantwoordelijkheid, verantwoording en ambitie op deze noodsituatie te reageren. Ze proberen het leven centraal te stellen in de besluitvorming – het menselijk leven, maar ook de biodiversiteit en het leven van de hele planeet. Zoals de Anglicaanse bisschop van Panama, Zijne Genade Julio Murray, het zo welsprekend verwoordde: 'we hebben een ministerie van aanwezigheid'.

Het hoofdthema van deze laatste COP was financiën, vanwege de centrale kwestie van de middelen die nodig zijn om de ergste effecten van klimaatverandering te bestrijden, om kwetsbare gemeenschappen te helpen zich voor te bereiden en aan te passen, maar ook om de overdracht van vaardigheden, expertise en hulpmiddelen te verzekeren. Tot slot, omdat het helaas al te laat is om alleen over preventie te praten, en de ergste schade al wordt gemeten in termen van verlies van mensen en biodiversiteit, evenals verlies van grondgebied, ecosystemen, culturele identiteit en middelen van bestaan.

Effectieve klimaatfinanciering moet daarom ook rekening houden met verliezen en schade die al zijn opgetreden. In deze context moeten we erkennen dat verarmde landen worden belast door staatsschulden aan rijke en machtige landen, vaak voormalige kolonisten, maar ook aan particuliere banken en andere financiële instellingen, en we moeten bedenken dat ze het zich niet kunnen veroorloven om nog meer rente te betalen voor leningen om de effecten van een crisis te verzachten waarvoor ze in de eerste plaats het minst verantwoordelijk waren.  

Religieuze organisaties eisten dat financiële toezeggingen tijdens COP29 niet in de vorm van extra leningen zouden worden gedaan, omdat deze landen die kwetsbaar zijn voor het klimaat alleen maar in een steeds diepere spiraal van schulden en kwetsbaarheid zouden duwen. In plaats daarvan zouden deze fondsen in de vorm van subsidies moeten worden verstrekt, omdat het een kwestie is van rechtvaardigheid, billijkheid en verantwoordelijkheid van de landen die de grootste vervuilers en consumenten zijn. 

En wat te denken van de aanwezigheid van katholieken onder al deze mensen met verschillende achtergronden en denominaties? Wat is onze bijdrage aan deze groep experts, adviseurs en activisten voor gerechtigheid? We hebben de gave van de sociale leer van de Kerk en de woorden van paus Franciscus om ons te leiden en ons op te roepen tot actie ter verdediging van de schepping en ons gemeenschappelijke huis. We bieden ook ons ​​hart aan en projecteren onze stemmen luid en duidelijk voor solidariteit en gerechtigheid, terwijl we ons aansluiten bij het koor van andere aanwezige geloofsactoren, evenals alle organisaties die van over de hele wereld zijn gekomen om de boodschappen en kreten van de aarde en van de gemarginaliseerden te delen. Maar we hebben ook een verantwoordelijkheid, verbonden met ons geloof, om te reageren op de oproep om onze Kerk te mobiliseren.   

Al enkele jaren bereiden katholieke organisaties die aanwezig zijn bij VN-klimaatconferenties zich samen voor in de maanden voorafgaand aan de COP's, coördineren hun boodschappen, ondersteunen elkaar en organiseren een dialoog met de delegatie van de Heilige Stoel om de punten van pleidooi te delen die als het meest urgent worden gezien. Nu het Vaticaan het Akkoord van Parijs heeft geratificeerd, kunnen de katholieke kerk en alle aanwezige katholieke organisaties een nog belangrijkere rol spelen in deze onderhandelingen, door samen te werken om de stem van katholieken wereldwijd te versterken en te versterken, terwijl ze de inspanningen van de Heilige Stoel als ondertekenende en officiële partij ondersteunen. 

_{Ontmoeting met de delegatie van de Heilige Stoel en katholieke actoren op COP29. Foto: CIDSE.} 

In de toespraak van paus Franciscus, uitgesproken door kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin, tijdens de openingsverklaring van de Heilige Stoel op de COP29, riep de katholieke kerk de verzamelde partijen op om met moed en ambitie te handelen, om zichtbare toezeggingen en concrete oplossingen voor te stellen voor een rechtvaardige toekomst voor de hele planeet, omdat “onverschilligheid is medeplichtigheid aan onrecht'.  

Ten slotte hebben we, in het licht van de zeer zichtbare obstakels en de angsten en zorgen die met deze ontmoeting gepaard gaan, geen recht om de hoop te verliezen, niet uit onwetendheid of opzettelijke blindheid, maar integendeel, uit helderheid en trouw aan onze verbintenis. We waren daar om te getuigen, om aanwezig te zijn en om samen de weg te banen.  

Hoewel de uitkomsten van COP29 uitdagend waren (en nog steeds onvoldoende), hebben we nog steeds de kans om samen te werken en de koers van onze acties te veranderen, door ontwikkelde landen aan te sporen hun verantwoordelijkheid en toewijding aan het aanpakken van de klimaatcrisis te vergroten. Dit vereist collectieve inspanning, en daarom heeft COP30, dat in 2025 in Brazilië plaatsvindt, grote belangen voor katholieke actoren. 

COP30 vereist een agenda die geworteld is in systemische verandering, omdat incrementele vooruitgang niet langer voldoende is. Katholieke en religieuze actoren die vechten voor ons gemeenschappelijke thuis moeten zich verenigen om machtssystemen uit te dagen en collectief te werken aan resultaten die tegemoetkomen aan de behoeften van de meest kwetsbaren en de planeet beschermen. Diverse stemmen en perspectieven moeten aan de onderhandelingstafel worden gebracht om vertegenwoordiging voor iedereen te garanderen. 

Maar onze gezamenlijke inspanningen moeten verder gaan dan klimaatconferenties, zoals COP30 of andere internationale fora. De echte impact van ons werk moet zich uitstrekken tot lokale gemeenschappen, waar de effecten van de klimaatcrisis het diepst worden gevoeld. Daar moeten de principes van rechtvaardigheid, gelijkheid en zorg voor de schepping wortel schieten. Door wereldwijde pleitbezorging te koppelen aan grassroots-actie, kunnen we ervoor zorgen dat onze missie voor systemische verandering echt de waarden belichaamt waar we voor staan. 

Samen dragen we een morele stem die nodig is in deze tijd van angst, onzekerheid en twijfel, en een verantwoordelijkheid om besluitvormers te herinneren aan hun toezeggingen. We hebben ons gecommitteerd aan het beschermen van het klimaat in het Akkoord van Parijs, maar ook aan het beschermen van het leven in al zijn vormen via het Global Biodiversity Framework, en aan het bestrijden van woestijnvorming nu onze planetaire grenzen tot het uiterste worden gedreven. We hebben een verantwoordelijkheid tegenover toekomstige generaties van wie we deze aarde hebben geleend, en we moeten blijven werken aan rechtvaardigheid, vrede, gelijkheid en integriteit van alle volkeren, in onze woorden en in onze daden. 

---

Afbeelding op de omslagfoto: Bijeenkomst van Katholieke Acteurs tijdens de eerste week van COP29 in de Blauwe Zone. Credit: CIDSE.