Hoe zetten we koers naar een rechtvaardige en duurzame samenleving? Dat was de rode draad die door de 2 . liepnd editie van de "Forum International voor het Bien Vivre” (het internationale forum voor welzijn) dat in juni 2022 in Grenoble, Frankrijk werd gehouden. Op het Forum kwamen verschillende actoren (maatschappelijke organisaties, academici, gekozen vertegenwoordigers, economische actoren en geëngageerde burgers) samen om voort te bouwen op het succes van de 1st editie in 2018 en om de uitwisseling van belangrijke vragen met betrekking tot welzijn verder te verdiepen. CIDSE werd uitgenodigd door CCFD-Terre Solidaire, de Franse lidorganisatie en mede-organisator van het Forum, om deel te nemen aan dit evenement.
Tijdens het Forum, CIDSE's campagnemedewerker, Giorgio Gotra, kreeg de kans om te spreken met Methode Gundidza, directeur van de EarthLore Foundation in Zuid-Afrika en partner van CCFD-Terre Solidaire, over zijn reis om opnieuw verbinding te maken met de natuur en zijn begrip van welzijn.
Method, geboren in Zimbabwe, werkt hartstochtelijk aan de heropleving van traditionele zaden, traditionele landbouwpraktijken, inheemse kennis en heilige natuurgebieden. Door het werk van de EarthLore Foundation begeleidt hij plattelandsgemeenschappen, vooral vrouwen, op een reis om hun traditionele ecologische kennis en praktijken, zaaddiversiteit, landbouw en bestuurssystemen nieuw leven in te blazen. Deze kennis en deze praktijken zijn essentieel om het hoofd te bieden aan klimaatverandering en om hun land te verdedigen tegen de toenemende bedreigingen van mijnbouw en industriële exploitatie. Method woonde de eerste editie van het Forum in 2018 bij en was blij dit jaar terug te zijn om de EarthLore Foundation te vertegenwoordigen en zijn ervaringen te delen in verschillende workshops en sessies.
Op het Forum staat het begrip welzijn centraal. Wat betekent dit begrip voor jou?
Er zijn veel concepten van welzijn. Voor mij spreken we in onze context bijvoorbeeld van Ubuntu. Het gaat over hoe we vreedzaam kunnen leven met onszelf, het land, de kosmos en andere levende wezens. Als mensen zijn we eenzaam geworden. We hebben onze vriendschapskring beperkt tot mensen en toch hebben we zoveel andere vrienden waarmee we het leven kunnen delen, zoals bomen, rivieren en dieren. Deze maken allemaal deel uit van de levende gemeenschap en ze zijn ook onze vrienden.
Dus, hoe kunnen we in vrede zijn met de hele levensgemeenschap op zo'n manier dat we die vrede ook zelf vinden? In mijn eigen ervaring zuigt onze economische activiteit in zijn huidige vorm (dat wil zeggen haasten, werken, naar winkels gaan) energie op. Je moet energie blijven steken om in dat systeem te zitten. Voor mij is welzijn om dat te reduceren tot hoe we die balans vinden om ons kalm en ontspannen te voelen.
Het spreekt eens te meer aan bij het werk dat onze stichting EarthLore doet om de biodiversiteit nieuw leven in te blazen. Ons werk rond het hele spectrum van biodiversiteit is om meer vrienden tot leven te brengen. Zoals we genieten van het voedsel dat we verbouwen, genieten we ook van het gezelschap van de planten in onze tuinen, de bijen die komen bestuiven en de vogels met wie we de zaden delen. Waar ik vandaan kom hebben we bijvoorbeeld veel werk verzet om gierst nieuw leven in te blazen. Tijdens dit proces leerden we over bepaalde vogelsoorten die we al lang vergeten waren, ze kwamen terug omdat de omstandigheden bevorderlijk waren. Ze maken deel uit van ons geheugen en van onze gemeenschap. Als ze terugkomen, merken we dat. Welzijn is daar op de een of andere manier mee verbonden.
Kun je me iets meer vertellen over je eigen reis in het opnieuw verbinden met de natuur?
De levende bibliotheeksessie hier op het Forum deed me denken aan wat we onze ouderen noemen: we noemen ze 'onze bibliotheek'. Ze vertellen ons dingen die we niet op school leren. Ze vertellen ons over het lokale begrip van de ecologie, de structuur, het water en het land. Ze vertellen ons over de verbinding tussen ons, die leven, en degenen die onder de grond zijn.
Toen ik me aansloot bij Stichting Earthlore, werd er iets in mij getriggerd. Ik nam deel aan verschillende activiteiten waarbij ouderlingen betrokken waren en naar hen luisterde. Dit bracht me ertoe om op een persoonlijke reis te gaan om opnieuw contact te maken met mijn ouderen en om echt de reis te beginnen om van hen te leren. Dus, aangezien ik momenteel in Zuid-Afrika woon, ging ik vrij regelmatig terug naar Zimbabwe om met hen te praten over bijvoorbeeld het besef dat het 'land de voorouder is'. In onze plaats, wanneer we het traditionele opperhoofd begroeten, zeggen we dat we de grond begroeten. We zijn van mening dat hij de bewaarder van het land is namens degenen die zijn gegaan en degenen die nog leven, en we zien het hoofd als zijnde de grond. Als we een ritueel uitvoeren, nemen we tabak, leggen die op de grond en zeggen: 'Ik geef ze, en ik neem ook'. De rituelen die we uitvoeren verbinden ons met hen. We gebruiken hiervoor tabak, maar in andere kosmologieën gebruiken ze water. In Benin bijvoorbeeld neemt de vlier water en strooit het dan uit. Dit toont de verbinding tussen jou en de bodem, als een medium van verbinding. Er is een manier om een gemeenschap te creëren tussen de levenden en de doden, om met elkaar te communiceren en met elkaar te praten. Als ze tekenen geven, hoe luister je dan naar hen? Op dezelfde manier als de oudsten mij leren lezen van het land: wat zegt het land? Als het bijvoorbeeld lente is, de tijd die begint vanaf eind augustus (afhankelijk van de aard van de seizoenen), zouden de oudsten zeggen: “kijk naar wat de bomen zeggen, kijk naar wat de vogels zeggen als ze zingen? Vertellen ze ons dat het tijd is om rituelen uit te voeren'? Dus deze constante aanwezigheid en communicatie met iedereen om ons heen, niet alleen met mensen, is de reis die ik heb gemaakt om meer te leren over ecologie vanuit een inheems perspectief.
Waar ben je nu op je reis?
Mijn reis begon in 2014 en het is nog steeds aan de gang. Nu ik er echt in zit en wat meer begrijp, zou ik zeggen dat het echt begonnen is. Omdat de context voor mij nu veel duidelijker is dan in het verleden. Ik ben net terug van een reis naar Zimbabwe en we deden wat we een . noemen ecologische kaarten. Dit wordt gedaan door de oudsten, het wordt niet gedaan door 'opgeleide' mensen (d.w.z. door degenen die een schoolopleiding hebben genoten en geletterd zijn). De ecologische kaart geeft de grenzen aan van een bepaald stamhoofd en, binnen die grenzen, welke ecologische kenmerken zich daar bevinden, bijvoorbeeld de bronnen en wetlands. Het geeft ook aan waar je welke dieren vindt, welke bomen, welke vruchten, welke bergen en dan de patronen van de bergen in relatie tot de rivieren en de wetlands. De oudsten tekenen dit allemaal. Het is een collectieve inspanning waarbij de ouderen de jeugd vertellen.
Je zou bijvoorbeeld kunnen ontdekken dat een bepaalde universiteit op een waterrijk gebied is gebouwd. Maar als er een cycloon is, zal dit op de een of andere manier laten zien dat het water zal bezinken en bewegen, en de ouderen kunnen zich dat herinneren. Ze kunnen zeggen dat 'waar die persoon zich nu vestigt of zich nu verplaatst' een voormalig wetland is. Als de regen komt, kun je het zien.
We werken met de ecologie van het gebied, zodat we ons herinneren wat er in het verleden is geplant en waar. Welke soorten fruit had je en waar kwamen ze vandaan? Als we dan de gemeenschap ondersteunen met agro-ecologietrainingen of we planten bomen, dan doen we dat in de context van hoe het land is geordend, niet zomaar. Via de methodologie van de gemeenschapsdialogen zitten we rond met de gemeenschap (jong, oud, van middelbare leeftijd) en dagen we ze uit om naar het territorium te kijken: wat nemen ze waar? Wat zijn de problemen? Van daaruit kiezen we bepaalde verbindingen en volgen ze. Dit kan leiden tot een nieuwe dialoog. Dus de problemen komen van hen.
Verwelkom je andere mensen op deze reis? Heb je andere mensen geïnspireerd?
Ik kwam half juni naar Frankrijk en reisde naar de regio Lotharingen waar CCFD-Terre Solidaire een leeruitwisselingsbezoek met mensen uit die regio. Ze waren al bij ons op bezoek in Zuid-Afrika en we hebben samen wat ervaringen meegemaakt: opkomende processen in de natuur, overnachten in het bos, inclusief oefeningen om ons op een diepe manier te verbinden. Een van de deelnemers verraste en inspireerde mij. We hadden elkaar in 2019 ontmoet in Zambia, waar ze had deelgenomen aan een paar processen van verbinding, die erg krachtig voor haar waren. Eenmaal terug in Frankrijk mobiliseerde ze een groep mensen die samen naar het bos gingen om tijd door te brengen in de natuur. Ze vertelde hoe ze nu met een groep andere mensen in de regio aan haar eigen reis was begonnen. Tijdens het leeruitwisselingsbezoek in Frankrijk hebben we weer samen natuurbelevenissen meegemaakt en waren we co-faciliterend om de groep te blijven inspireren. Nu wil ze natuurbelevingsprocessen gaan faciliteren met groepen in de regio Lotharingen en Zwitserland.
In onze organisatie hebben we dit concept van "terug naar de wortels" waar elk teamlid iets zou moeten doen in zijn eigen gemeenschap en we ondersteunen iedereen die denkt dat het mogelijk is om dit in hun eigen gebied te doen. Dit is een manier van verspreiden.
Onze organisatie is klein, slechts 6 teamleden, en we hebben enig contact met mensen/vrijwilligers in de gemeenschappen, maar we maken ook deel uit van andere netwerken – bijv. de African Earth Jurisprudentie collectief, die ons verbindt met mensen en organisaties in Kenia, Oeganda, Benin, Ethiopië die soortgelijk werk doen. Deze promoten allemaal de “back to the roots”-methodologie. We zijn ook een naast familielid van de Stichting Gaia, een in het VK gevestigde ngo die veel samenwerkt met ngo's in Afrika die soortgelijk werk doen als wij. We zijn ook een van de oprichters van de Zaad- en kennisinitiatief en Afrikaans Biodiversiteitsnetwerk, en werk samen met partnerorganisaties uit het zuiden, midden, westen, oosten en noorden van Afrika, om eigen lokale zaden te promoten, die veerkrachtig en voedzaam zijn, en hoe we biodiversiteit terug kunnen brengen in onze velden en onze landschappen.
Meer info:
- Wil je meer weten over de EarthLore Foundation, kijk dan op hun website: http://earthlorefoundation.org/
- CIDSE-lid, CCFD Terre Solidaire, publiceerde onlangs ook een audioblog over hoe Method Gundidza bij de EarthLore Foundation kwam werken en hoe dit ertoe leidde dat hij een lang proces begon van het herleven van verhalen uit voorouderlijke tijden en inheemse kennis (beschikbaar in het Frans).
Foto credits: Methode Gundidza.