The new EU Critical Raw Materials Act (CRMA) published by the European Commission wants to address the EU’s dependency on imported critical raw materials for the Green (and Digital) Transition by diversifying and securing a domestic and sustainable supply of critical raw materials. However, there are limits to what humans and the environment can endure in this rush to secure a carbon-neutral future. Urgently moving away from fossil fuels is critical. But, without a commitment to consider human and social rights and the environment to tackle the demand side of those materials, and ambitious recycling and circularity targets, an unchecked rush to extract more raw materials will have disastrous impacts on people and the planet. Local communities worldwide will bear the burden of this ‘new’ EU scramble for resources. Together with its members and partners, CIDSE fights for a ‘Right to Say No’ of local communities to Green extractive projects and corporate impunity.
This opinion article was co-written by Wies Willems, Commodities Officer at Broederlijk Delen, CIDSE’s Belgian member organisation and Kim Claes, CIDSE’s interim Energy & Extractivism Officer and was originally published on 19 March 2023 in Knack, a weekly Belgian opinion magazine . Scroll down to read the Dutch version.
“The European Commission launched its Critical Raw Materials Act, a law aimed at boosting new mining projects on European soil. The challenge for Europe in an increasingly uncertain geopolitical context is therefore not minus, write Wies Willems and Kim Claes, who in this contribution reflect on environmental and human rights risks.
On 16 March, the European Commission launched its Critical Raw Materials Act, a law aimed at boosting new mining projects on European soil. The challenge for Europe in an increasingly uncertain geopolitical context is therefore not minus: the high-pressure energy transition away from fossil fuels is accompanied by a huge demand for metals such as lithium and cobalt.
New mining projects would be considered a matter of strategic importance by law, if necessary at the expense of the environment and biodiversity. However, unleashing a reckless race to the bottom to satisfy our resource hunger, for which humans and nature in certain regions must then be sacrificed, cannot be the intention. Neither in Europe nor beyond. That is why some important comments on the Commission’s policy are necessary.
Need for other mobility
First, commodity demand depends on political choices. Mobility is a good example. Electric car and battery production would account for most of the projected demand for critical raw materials by 2040. Take lithium, a crucial raw material for batteries. Its mining in countries like Chile, Argentina and Bolivia, as well as in the US, is accompanied by water shortages, land grabbing of indigenous communities and the destruction of ecosystems. Closer to home, there are protests against the destruction of nature by lithium mining in countries such as Portugal.
Recent US research shows how things can be done differently: a change in mobility policy – concretely: more use of public transport and shared cars – would greatly reduce the need for new, harmful lithium mining. City plans can be adapted so that cycling, walking, use of public transport and car sharing are encouraged. More creativity and political will is needed to shape such alternatives, also in other material-intensive sectors. Because, not every European needs their own Tesla.
Planetary boundaries
Avoiding an ill-considered resource rush, moreover, is in our own interest. If we want to bring the global economy back within safe planetary limits, according to the Circularity Gap Report 2023, we need to cut global raw material extraction and consumption by a third. Efficiency, recycling and innovation are essential measures, but are insufficient on their own.
Richer countries like Belgium bear a greater responsibility in this regard than poorer countries in the Global South, which use up to 13 times fewer resources, according to the United Nations. It is time that projections do not continue to assume a business-as-usual scenario. The demand for raw materials must go down to enable a fair and viable energy transition. A legal cap on raw material consumption in different economic sectors, analogous to caps on greenhouse gas emissions, is a possible policy measure.
We should not lose sight of this broader picture when talking about the “necessity” of mining. The Critical Raw Materials Act should not be a blank cheque for the mining industry. New mining should be strictly delineated and legally-framed according to what is strictly necessary for the transition to a truly circular and renewable economy.
Neo-colonial trade agreements
There is also the international pillar of European raw materials policy. Indeed, besides opening mines on its own continent, Europe will have no choice but to conclude agreements with third countries to access strategic raw material reserves. In doing so, the EU is looking at South America, among others. The European Commission is therefore today fully engaging with countries such as Chile and the Mercosur region (Brazil, Argentina, Uruguay, Paraguay).
Such trade agreements only threaten to deepen the exploitation of the global South. Human rights and environmental clauses in those agreements are unenforceable. Moreover, mining giants are all too happy to use the energy transition as a pretext to project a green image and present new projects as “incontournable”, while sweeping human rights violations, corruption scandals and environmental problems under the carpet.
The right to participate
Finally, more extraction also means increased social conflict. Whether on projects in Europe or elsewhere in the world, local communities must have a say. This is not a question of not in my backyard, but of respect for human rights. For instance, the right to free, prior and informed consent of indigenous communities (including in the EU) is enshrined in binding international treaties. The future EU Directive on Due Diligence, which should make respect for human rights and environmental standards enforceable throughout companies’ global value chains, could be an additional lever in this regard.
In short, we need to look at the energy and resource issue as a broader systemic problem, requiring systemic solutions. Only then can we achieve the much-needed transition in a globally equitable manner.”
ORIGINAL ARTICLE IN DUTCH
‘Meer mijnbouw in Europa? Er zijn ook alternatieven’
“De Europese Commissie lanceerde haar Critical Raw Materials Act, een wet die een boost moet geven aan nieuwe mijnbouwprojecten op Europese bodem. De uitdaging voor Europa in een steeds onzekerdere geopolitieke context is dan ook niet min, schrijven Wies Willems en Kim Claes, die in deze bijdrage stilstaan bij de risico’s voor het milieu en de mensenrechten.
Op 16 maart lanceerde de Europese Commissie haar Critical Raw Materials Act, een wet die een boost moet geven aan nieuwe mijnbouwprojecten op Europese bodem. De uitdaging voor Europa in een steeds onzekerdere geopolitieke context is dan ook niet min: de hoogdringende energietransitie, weg van fossiel, gaat gepaard met een enorme vraag naar metalen zoals lithium en kobalt.
Nieuwe mijnbouwprojecten zouden door de wet als een zaak van strategisch belang worden beschouwd, als het moet ten koste van het milieu en de biodiversiteit. Een roekeloze race to the bottom ontketenen om onze grondstoffenhonger te stillen, waarvoor mens en natuur in bepaalde streken dan maar opgeofferd moeten worden, kan echter niet de bedoeling zijn. Noch in Europa, noch daarbuiten. Daarom dringen enkele belangrijke kanttekeningen bij het beleid van de Commissie zich op.
Nood aan andere mobiliteit
Ten eerste is grondstoffenvraag afhankelijk van politieke keuzes. Mobiliteit is een goed voorbeeld. De productie van elektrische auto’s en batterijen zou tegen 2040 verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de verwachte vraag naar kritieke grondstoffen. Neem lithium, een cruciale grondstof voor batterijen. De ontginning daarvan gaat in landen als Chili, Argentinië en Bolivia, maar ook in de VS, gepaard met watertekorten, landroof van inheemse gemeenschappen en de vernieling van ecosystemen. Dichter bij huis is er protest tegen natuurvernietiging door lithiumontginning in onder meer Portugal.
Recent Amerikaans onderzoek toont aan hoe het anders kan: een omslag in het mobiliteitsbeleid – concreet: meer inzetten op openbaar vervoer en deelwagens – zou de nood aan nieuwe, schadelijke lithiummijnbouw sterk beperken. Stadplannen kunnen aangepast worden opdat fietsen, lopen, gebruik van openbaar vervoer en autodelen aangemoedigd worden. Er is meer creativiteit en politieke wil nodig om dergelijke alternatieven vorm te geven, ook in andere materiaalintensieve sectoren. Want heus niet elke Europeaan heeft een eigen Tesla nodig.
Planetaire grenzen
Een ondoordachte grondstoffenrush vermijden, is bovendien in ons eigen belang. Als we de wereldeconomie weer binnen veilige planetaire grenzen willen brengen, zo stelt het Circularity Gap Report 2023, moeten we wereldwijd de extractie en het verbruik van grondstoffen met een derde terugschroeven. Efficiëntie, recyclage en innovatie zijn essentiële maatregelen, maar op zichzelf onvoldoende.
Rijkere landen als België dragen daarbij een grotere verantwoordelijkheid dan armere landen in het globale Zuiden, die volgens de Verenigde Naties tot dertien keer minder grondstoffen gebruiken. Het wordt tijd dat projecties niet blijven uitgaan van een business-as-usual scenario. De vraag naar grondstoffen moet naar omlaag, om een eerlijke en leefbare energietransitie mogelijk te maken. Een wettelijke begrenzing van grondstoffenverbruik in verschillende economische sectoren, naar analogie met plafonds voor de uitstoot van broeikasgassen, is een mogelijke beleidsmaatregel.
Dit bredere plaatje mogen we niet uit het oog verliezen wanneer het gaat over de “noodzaak” van mijnbouw. De Critical Raw Materials Act mag geen blanco cheque zijn voor de mijnindustrie. Nieuwe ontginning dient streng afgebakend en wettelijk omkaderd te worden, in functie van het strikt noodzakelijke voor de omslag naar een daadwerkelijk circulaire en hernieuwbare economie.
Neokoloniale handelsakkoorden
Daarnaast is er de internationale pijler van het Europese grondstoffenbeleid. Naast het openen van mijnen op het eigen continent, zal Europa immers niet anders kunnen dan overeenkomsten sluiten met derde landen om toegang te krijgen tot strategische grondstoffenreserves. Daarbij kijkt de EU onder meer naar Zuid-Amerika. De Europese Commissie haalt vandaag dan ook volop de banden aan met landen als Chili en de Mercosur-regio (Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay).
Dergelijke handelsakkoorden dreigen de uitbuiting van het globale Zuiden alleen maar verder te verdiepen. Mensenrechten- en milieuclausules in die akkoorden zijn niet afdwingbaar. Mijngiganten gebruiken de energietransitie bovendien maar al te graag als voorwendsel om zich een groen imago aan te meten en nieuwe projecten als incontournable voor te stellen, terwijl ze mensenrechtenschendingen, corruptieschandalen en milieuproblemen onder de mat vegen.
Recht op inspraak
Meer ontginning betekent tot slot ook een toename van sociale conflicten. Of het nu gaat over projecten in Europa, dan wel elders ter wereld: lokale gemeenschappen moeten inspraak krijgen. Dat is geen kwestie van not in my backyard, maar van respect voor mensenrechten. Zo is het recht op vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming van inheemse gemeenschappen (ook in de EU) verankerd in bindende internationale verdragen. De toekomstige EU-Richtlijn over zorgplicht, die respect voor mensenrechten en milieunormen doorheen de wereldwijde waardeketens van bedrijven afdwingbaar moet maken, kan hierbij een extra hefboom zijn.
Kortom: we moeten het energie- en grondstoffenvraagstuk beschouwen als een breder systemisch probleem, dat systemische oplossingen vergt. Enkel dan kunnen we de broodnodige transitie op een mondiaal rechtvaardige manier realiseren“.
Contact: Kim Claes, interim Energy & Extractivism Officer, CIDSE (claes(at)cidse.org)
Cover image: Rio Tinto mining district, currently operated by Atalaya Mining, Río Tinto, Huelva (Spain). Credit: Alberto Vázquez Ruiz (CATAPA). 2018.